W ramach kontynuacji naszego cyklu „Kto może kandydować?” dziś podpowiadamy, kto może kandydować na wójta (burmistrza lub prezydenta miasta).

Mieszkańcy gminy podejmują decyzje w głosowaniu powszechnym (poprzez wybory i referendum) lub za pośrednictwem organów gminy, którymi są rada gminy oraz wójt (odpowiednio burmistrz lub prezydent miasta).

Kiedy wójt, kiedy burmistrz, a kiedy prezydent?

Organem wykonawczym gminy jest wójt (odpowiednio burmistrz lub prezydent miasta). W gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy, organem wykonawczym jest burmistrz. Z kolei w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców organem wykonawczym jest prezydent miasta (dotyczy to również miast, w których do dnia wejścia w ustawy o samorządzie gminnym prezydent miasta był organem wykonawczo-zarządzającym).

Wójt wybierany bezpośrednio (lub – wyjątkowo – pośrednio)

Wybory wójta są powszechne, równe, bezpośrednie oraz odbywają się w głosowaniu tajnym.

Co do zasady wójt (burmistrz, prezydent miasta) jest wybierany bezpośrednio. Może się jednak zdarzyć, że wójta (burmistrza, prezydenta miasta) wybierze rada gminy (rada miasta). Będzie tak wtedy, gdy w wyborach wójta (burmistrza, prezydenta) w danej gminie wystartuje tylko jeden kandydat i nie uzyska więcej niż połowy ważnie oddanych głosów. W takiej sytuacji wyboru wójta wyboru wójta dokona rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym (więcej na ten temat w dalszej części artykułu).

Kto może zostać wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta)?

Kandydować na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) może obywatel polski mający prawo wybierania w tych wyborach, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 25 lat (co ważne, kandydat nie musi stale zamieszkiwać na obszarze gminy, w której kandyduje). 

Uwaga! Prawa wybierania nie mają osoby pozbawione praw publicznych lub ubezwłasnowolnione prawomocnym orzeczeniem sądu albo pozbawione praw wyborczych prawomocnym orzeczeniem Trybunału Stanu.

Prawo zgłaszania kandydatów na wójta (burmistrza, prezydenta miasta) przysługuje temu komitetowi wyborczemu, który zarejestrował listy kandydatów na radnych w co najmniej połowie okręgów wyborczych w danej gminie. W każdym z tych okręgów liczba zarejestrowanych przez ten komitet kandydatów na radnych nie może być mniejsza niż liczba radnych wybieranych w tym okręgu.

Co robi wójt (burmistrz, prezydent)?

Wójt (burmistrz, prezydent miasta) wykonuje uchwały rady gminy i zadania gminy określone przepisami prawa.

Do zadań wójta należy w szczególności: przygotowywanie projektów uchwał rady gminy; opracowywanie programów rozwoju, określanie sposobu wykonywania uchwał, gospodarowanie mieniem komunalnym, wykonywanie budżetu czy zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych.

Co ważne, wójt kieruje bieżącymi sprawami gminy oraz reprezentuje ją na zewnątrz, a w realizacji zadań własnych gminy podlega wyłącznie radzie gminy.

Jak przebiegają wybory wójta (burmistrza, prezydenta miasta)?

Wybory wójtów (burmistrzów, prezydentów) organizują Państwowa Komisja Wyborcza i komisarze wyborczy. Przeprowadzenie wyborów należy do komisji powołanych do przeprowadzenia wyborów do rad gmin. PKW i komisarze wyborczy sprawują nadzór nad przebiegiem wyborów zgodnie z przepisami prawa.

Za wybranego na wójta uważa się tego kandydata, który w głosowaniu otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów.

Możliwe ponowne głosowanie (tzw. II tura)

Jeżeli żaden z kandydatów nie otrzymał więcej niż połowy ważnie oddanych głosów, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie (tzw. II turę).

W ponownym głosowaniu wyboru dokonuje się spośród dwóch kandydatów, którzy w pierwszym głosowaniu otrzymali największą liczbę ważnie oddanych głosów. W przypadku gdy więcej niż dwóch kandydatów otrzyma liczbę głosów uprawniającą do udziału w ponownym głosowaniu, o dopuszczeniu kandydata do wyborów w ponownym głosowaniu rozstrzyga większa liczba obwodów głosowania, w których jeden z kandydatów otrzymał większą liczbę głosów, a jeżeli liczba tych obwodów byłaby równa – rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. W losowaniu mają prawo uczestniczenia wszyscy kandydaci lub pełnomocnicy wyborczy ich komitetów wyborczych.

Jeżeli którykolwiek z dwóch kandydatów, którzy przejdą do tzw. II tury, wycofa zgodę na kandydowanie, utraci prawo wyborcze albo umrze, w ponownym głosowaniu bierze udział jeden kandydat.

Za wybranego w ponownym głosowaniu (w tzw. II turze) uważa się tego kandydata, który otrzymał większą liczbę ważnie oddanych głosów.

Remis – i co dalej?

W przypadku gdy obaj kandydaci w ponownym głosowaniu otrzymają tę samą liczbę głosów, za wybranego uważa się tego kandydata, który w większej liczbie obwodów głosowania otrzymał więcej głosów niż drugi kandydat.

Ślepy los, czyli wójt z losowania

Jeżeli liczby takich obwodów byłyby równe, o wyborze wójta rozstrzyga losowanie przeprowadzone przez gminną komisję wyborczą. W losowaniu mają prawo uczestniczenia obaj kandydaci lub pełnomocnicy wyborczy ich komitetów wyborczych.

Termin zgłaszania kandydatów

Kandydatów na wójta zgłasza się do gminnej komisji wyborczej najpóźniej w 25 dniu przed dniem wyborów do godziny 24.00. Jeśli w tym terminie nie zostanie zgłoszony żaden kandydat albo zostanie zgłoszony tylko jeden kandydat, gminna komisja wyborcza niezwłocznie wezwie, przez rozplakatowanie obwieszczeń, do dokonania dodatkowych zgłoszeń. W takim przypadku termin zgłaszania kandydatów ulega przedłużeniu o 5 dni, licząc od dnia rozplakatowania obwieszczeń.

Wójt z wyboru rady

Jeżeli mimo to nie zostanie zarejestrowany żaden kandydat, wyboru wójta dokona rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

Jeśli zaś zostanie zarejestrowany tylko jeden kandydat, wybory przeprowadza się, z tym że tego kandydata uważa się za wybranego, jeżeli w głosowaniu uzyskał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów.

W przypadku gdy jedyny zgłoszony kandydat nie uzyskał więcej niż połowy ważnie oddanych głosów, wyboru wójta dokonuje rada gminy bezwzględną większością głosów ustawowego składu rady w głosowaniu tajnym.

Kandydować można tylko w jednej w gminie

Co ważne, kandydat na wójta nie może jednocześnie kandydować na wójta w innej gminie. Może z kolei startować do rady gminy, ale tylko tej, w której w której kandyduje na wójta.

Kandydat na wójta nie wystartuje do rady powiatu ani sejmiku województwa

Na tym nie koniec ograniczeń. Kandydat na wójta nie może bowiem jednocześnie kandydować do rady powiatu i do sejmiku województwa.

Zakaz łączenia funkcji

Funkcji wójta nie można łączyć z funkcją wójta lub jego zastępcy w innej gminie, członkostwem w organach jednostek samorządu terytorialnego, w tym w gminie, w której jest wójtem lub zastępcą wójta, zatrudnieniem w administracji rządowej, a także z mandatem posła lub senatora.

Liczba wójtów, burmistrzów i prezydentów miast

W całej Polsce będziemy wybierać 1548 wójtów, 822 burmistrzów i 107 prezydentów miast.